Hoofdstuk 4: O.L.V. plein
Het Onze Lieve Vrouweplein (Maastrichts: Slevrouweplein) is een plein in het centrum van Maastricht. Het plein ligt in het oudste deel van de stad, net buiten het laat-Romeins castellum. Het plein dankt zijn naam aan de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek, die met haar massieve westwerk het plein domineert. Het Onze Lieve Vrouweplein is vooral bekend vanwege de kapel van de Sterre der Zee en het grote aantal horecaterrassen.
Archeologische opgravingen hebben aangetoond dat zich op een diepte van 4 tot 6 meter onder de bestrating van het Onze Lieve Vrouweplein restanten van Romeins Maastricht bevinden. Op het terrein werd onder andere een ommuurd heiligdom met delen van de Jupiterpijler van Derlon uit de tweede eeuw na Chr. gevonden. Ook werden muren en grachten van het laat-Romeins castellum van Maastricht uit ca. 333 na Chr. aangetroffen.
Pandhof-opgraving, 1910
Bij de opgravingen werden ook belangrijke Merovingische vondsten gedaan. Deze en andere opgravingen tonen aan dat dit gebied ook na het terugtrekken van de Romeinse legioenen continu bewoond is gebleven. Het huidige plein ligt grotendeels boven de laat-Romeinse castellumgracht. Tot 1838 had het Onze Lieve Vrouweplein een geringere omvang dan tegenwoordig, omdat aan de noordzijde van het plein de 14e-eeuwse Sint-Nicolaaskerk stond, die het kapittel van Onze-Lieve-Vrouw daar had laten bouwen ter ontlasting van de eigen kerk. Het leeuwendeel van de open ruimte vóór de twee kerken werd in beslag genomen door het ommuurde Onze-Lieve-Vrouwekerkhof. Aan de andere zijden van het Onze-Lieve-Vrouwekerkhof lagen kanunnikenhuizen; vier aan de westzijde en zes aan de zuidzijde. In de Franse tijd werd het kapittel van Onze-Lieve-Vrouw opgeheven. De kapittelkerk werd ingericht als paardenstal en militaire smederij; de parochiekerk bleef als zodanig in gebruik. Langzamerhand werd de Sint-Nicolaaskerk echter steeds bouwvalliger en in 1837 verhuisde de parochie naar de naastgelegen Onze-Lieve-Vrouwekerk. Een jaar later werd de Sint-Nicolaaskerk, één van de vier middeleeuwse parochiekerken van Maastricht, afgebroken. Het terrein werd genivelleerd en ingericht als publieke wandelplaats.
Het belangrijkste gebouw aan het Onze Lieve Vrouweplein is de gelijknamige basiliek, een van de oudste romaanse kerken van Nederland. Het gesloten westwerk van kolenzandsteen rijst als een muur omhoog op het relatief kleine plein. Naast dit zware westwerk vormt het gotische portaal, opgetrokken in zachtgele Limburgse mergel, een groot contrast. Het portaal is door de architect Pierre Cuypers sterk gerestaureerd; al het uitwendige beeldhouwwerk is neogotisch. De ernaast gelegen pastorie is tegen de laatgotische kloostergang van de voormalige kapittelkerk aan gebouwd, maar is 17e-eeuws.
Het plein omstreeks 1900
Het belangrijkste gebouw aan het Onze Lieve Vrouweplein is de gelijknamige basiliek, een van de oudste romaanse kerken van Nederland. Het gesloten westwerk van kolenzandsteen rijst als een muur omhoog op het relatief kleine plein. Naast dit zware westwerk vormt het gotische portaal, opgetrokken in zachtgele Limburgse mergel, een groot contrast. Het portaal is door de architect Pierre Cuypers sterk gerestaureerd; al het uitwendige beeldhouwwerk is neogotisch. De ernaast gelegen pastorie is tegen de laatgotische kloostergang van de voormalige kapittelkerk aan gebouwd, maar is 17e-eeuws.
Sterre-der-Zeekapel
De voormalige Wolwaag op de hoek van het Onze Lieve Vrouweplein en de Bredestraat heeft een gevel uit 1721 met de wapenstenen van de Luikse prins-bisschop en de Staten-Generaal, maar het gebouw zelf is waarschijnlijk ouder. Dat geldt voor meerdere huizen aan het plein, die meest 17e- of 18e-eeuwse gevels van baksteen met natuurstenen ornamenten hebben.